Opole

Tysiące zabytków archeologicznych znalezionych na Ostrówku dokumentują polski rodowód wczesnośredniowiecznej osady i wysoki poziom cywilizacyjny jej mieszkańców. Wykopaliska potwierdziły, że początki osadnictwa na Ostrówku sięgają VIII w. Osada słowiańska plemienia Opolan nie była jeszcze ufortyfikowana. Dopiero na przełomie X i XI w. przekształcona w gród otrzymała umocnienia drewniano-ziemne o konstrukcji izbicowej, charakterystycznej dla słowiańskich budowli obronnych. Powierzchnia grodu-miasta wynosiła 0,6 ha i była podzielona regularną linią ulic przecinających się pod kątem prostym, którą wypełniała drewniana zabudowa jednoizbowych chat (konstrukcji zrębowej). Na przełomie XII i XIII w. miasto przedlokacyjne na Ostrówku miało 100 domów, w których mieszkało ok. 500 osób. Ówcześni opolanie trudnili się rzemiosłem, handlem, rolnictwem, hodowlą, łowiectwem, rybołówstwem i bartnictwem. Na podstawie zabytków archeologicznych możemy powiedzieć, że byli już wówczas znakomitymi złotnikami, szewcami, tkaczami, a nawet hutnikami (kowalami).

Przy ul. Piastowskiej 14 gmach Urzędu Wojewódzkiego, wzniesiony w latach trzydziestych XX w. w miejsce zburzonego w 1928 zamku piastowskiego. Na gmachu tablica pamiątkowa z 1977 ufundowana przez Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe: „W tym miejscu został zburzony przez Niemców w 1928 r. – Zamek Piastowski, w którym 20 XI 1655 r. w czasie potopu szwedzkiego król Jan Kazimierz wydał uniwersał do narodu polskiego”.

Za gmachem urzędu amfiteatr opolski. Zbudowany w 1961 z inicjatywy Karola Musioła, ówczesnego przewodniczącego Prezydium MRN, i Towarzystwa Przyjaciół Opola wg proj. inż. arch. Floriana Jesionowskiego. Widownia mieści 8000 widzów, w tym 5640 na ławkach. Estrada ma pow. 400 m:. Od 1963 odbywa się tu doroczny Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej. Amfiteatr wykorzystywany jest również jako kino letnie. Przy ul. Barlickiego 13 sztuczne lodowisko „Toropol”, zbudowane wg proj. arch. Stanisława Tarca. Czynne od 1965. Pod koniec lat siedemdziesiątych lodowisko otrzymało widownię dla 3000 osób i zadaszenie. Pow. lodowiska 1800 m2.

Od gmachu Urzędu Wojewódzkiego trasa biegnie ul. Piastowską w kierunku mostu. Pod nr. 9 dom, w którym w l. 1897-1939 mieściła się polska placówka spółdzielcza „Bank Ludowy w Opolu”, a w l. 1935-39 harcówka Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. Wzdłuż przeciwległego brzegu Młynówki malownicze domy, tworzące nastrój „Opolskiej Wenecji”.

Po przejściu przez most na Młynówce dochodzimy do Zespołu Szpitala św. Aleksego przy ul. Katedralnej i Szpitalnej 17, fundacji ks. bpa Jana Kropidły z 1421. W skład zespołu wchodzą: kaplica gotycka, przebudowana w 1691 i 1739 (wnętrze w stylu barokowym) oraz d. szpital o cechach późnego klasycyzmu, dziś Dom Opieki „Caritas”. W l. 1865-66, podczas przebudowy, mury miejskie wykorzystano jako fragment zach. murów szpitalnych, biegnących wzdłuż Młynówki. W l. 1912-13 szpital rozbudowano.

Po przeciwległej stronie, przy ul. Nabrzeżnej, zachowały się fragmenty murów obronnych z XIV w. Rozbiórkę murów rozpoczęto w 1922; jako ostatni fragment fortyfikacji przestała istnieć Brama Odrzańska (1899).

Na rogu ul. Kolegiackiej i Katedralnej XVIII-wieczny budynek z rzeźbą św. Józefa.

Ulicą Katedralną dochodzimy do katedry Świętego Krzyża. Gotycka trójnawowa świątynia pochodzi z poł. XV w. Pierwszy murowany kościół powstał tu w l. 1254—95. Spłonął w 1415. Najstarszy drewniany kościół Świętego Krzyża założyć miał król Bolesław Chrobry w 1024, a bp wrocławski Klemens dostarczył relikwii. W latach trzydziestych XIII w. kościół uzyskał rangę kolegiaty, przy której czynna była szkoła parafialna z językiem polskim. Dalsza rozbudowa obecnego kościoła nastąpiła na przełomie XV i XVI w. Powstały wtedy trzy późnogotyckie kaplice, w XVII w. zakrystia. W XVII w. pięciokrotne pożary zniszczyły wyposażenie wnętrza, głównie cenne gotyckie tryptyki. Po pożarach zbudowano w 1653 gwiaździste sklepienia nawy środkowej, a w l. 1899-1900 wybudowano 75-metrowe wieże boczne wg proj. arch. Józefa Cimbolleka.

W 1810 kościół utracił godność kolegiaty, zachowując nadal prawa parafii. Dopiero w 1945 uzyskał status prokatedry w związku z powołaniem ordynariatu Śląska Opolskiego. W 1972 papież Paweł VI, erygując nową diecezję opolską, podniósł kościół Świętego Krzyża do godności katedry.

W l. 1965-66 przeprowadzono restaurację katedry, przywracając jej gotycki charakter. Świątynia otrzymała jednocześnie nowoczesne sgraffita, wykonane przez Stanisława Szymca z Krakowa, oraz ciekawe witraże w nawach i kaplicach. Podczas prac konserwatorskich odkryto wczesnogotycki portal południowy, wykonany z granitu strzelińskiego, oraz czarę gotyckiej chrzcielnicy z XV w. z herbami Opola i Piastów opolskich (dziś w przyziemiu pn. wieży).

Uwagę turysty zwracają trzy barokowe ołtarze z l. 1774—75, ołtarz główny Świętego Krzyża i ołtarze boczne św. Józefa i św. Urbana. W pd. nawie ołtarz z 1713 z obrazem Matki Boskiej Piekarskiej z XV w. wraz ze srebrną sukienką – darem króla Jana III Sobieskiego. W Kaplicy Piastowskiej (d. Świętej Trójcy) tryptyk gotycki z 1519, pochodzący z drewnianego kościoła ewangelickiego w Kostowie koło Byczyny, oraz przeniesiona w 1773 sprzed ołtarza głównego płyta nagrobna ostatniego Piasta opolskiego księcia Jana Dobrego (1476-1532). Płyta wykonana z czerwonego marmuru salzburskiego, na której orzeł piastowski i łaciński napis: „Roku 1532, dnia 27 marca, zmarł wielmożny i sławny książę śląski Jan ostatni pan Opola, Głogówka i Raciborza, wobec Boga i ludzi pobożnością i dobroczynnością wielce zasłużony. Amen”.

W kaplicy św. Jadwigi (pn. nawa) jeden z najpiękniejszych gotyckich ołtarzy szafiastych z XV w. z kościoła ewangelickiego w Gołkowicach koło Kluczborka. W tryptyku pięć pięknych rzeźb z Madonną w środku.

W kaplicy św. Anny obok późnorenesansowa krata żelazna z 1635 oraz obraz św. Anny Samotrzeciej, malowany przez Holendra Franciszka de Backera, nadwornego malarza bpa wrocławskiego, Franciszka Ludwika. Zwracają uwagę: drewniana późnorenesansowa ambona z 1653, ambona stiukowa z 1865, piękne gotyckie i renesansowe epitafia w nawie pn., m.in. Jerzego Skopka (1630-1660) oraz cenne płyty żeliwne z 2. poł. XVI w., świadczące o wysokim kunszcie sztuki odlewniczej.

Prostopadle do katedry ul. Koraszewskiego.

Bronisław Koraszewski (1863-1924), dziennikarz „Górnoślązaka”, „Katolika” i działacz społeczny, założyciel i redaktor „Gazety Opolskiej” (1890-1921), inicjator organizacji polskich na ziemi opolskiej. Zmarł w Katowicach.