Trasa Kurów – Ryki

Trasa Kurów – Ryki

KURÓW – Wieś na Płaskowyżu Nałęczowskim i Wysoczyźnie Lubartowskiej, nad Kurówką (prawy dopływ Wisły), siedziba urzędu gminy. Ośrodek przemysłu skórzanego (garbarstwo, kożusznictwo i futrzarstwo) i spożywczego (mleczarnia).

Wieś wzmiankowana w 1185 r. Prawa miejskie w l. 1442-1870. W XVI w., gdy właścicielami miasta byli Zbąscy, było ono ważnym ośrodkiem kalwinizmu. W końcu XVIII w. Kurów należał do Ignacego Potockiego – jednego z twórców Konstytucji 3 maja, działacza Komisji Edukacji Narodowej, marszałka wielkiego litewskiego (1750-1809), brata Stanisława Kostki. Wówczas proboszczem miejscowej parafii był Grzegorz Piramowicz (1735-1801) – wybitny pedagog, pisarz, sekretarz Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa Ksiąg Elementarnych.

2-3 marca 1831 r. miała tu miejsce zwycięska bitwa wojsk polskich pod dow. Józefa Dwernickiego z wojskami rosyjskimi. Polacy rozbili wówczas rosyjskie oddziały pod dow. gen. Kawera i płk. Tuchaczewskiego. W pierwszych dniach powstania 1863 r. Kurów został opanowany przez powstańców pod dow. Leona Frankowskiego przy współudziale miejscowej ludności. Na początku września 1939 r. w Kurowie stacjonowała Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa pod dow. płk. Stefana Roweckiego – późniejszego dowódcy AK gen. Grota. 9 września 1939 r. lotnictwo hitlerowskie zbombardowało szpital wojenny, co spowodowało śmierć wielu jego pacjentów. W 1942 r. hitlerowcy wywieźli z miasta i okolic do obozu zagłady w Sobiborze ok. 1300 Żydów. Z Kurowa, ze starej rodziny szlacheckiej herbu Ślepowron, pochodzi gen. armii Wojciech Jaruzelski (ur. 1923) – w l. 1989-90 prezydent Polski.

Kościół paraf. Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Michała Archanioła, murowany, zbudowany został w poł. XVI w. (obecne prezbiterium), rozbudowany ok. 1660 r. i w 2 poł. XVIII w. Wewnątrz zwraca uwagę m.in. nagrobek Stanisława Zbąskiego z 1587 r. wykonany przez Santi Gucciego. Obok stoi murowana dzwonnica z 1 poł. XVIII w. Plebanię (ul. Lubelska 6), murowaną, klasycystyczną, wzniesiono w l. 1778-82 wg proj. Stanisława Kostki Potockiego i Stanisława Zawadzkiego. Murowana kuźnia, obecnie muzeum parafialne, pochodzi z końca XVIII w. Drewniany zajazd pocztowy (ul. Lubelska 27) wzniesiono w końcu XVIII w. Dawna łaźnia żydowska (ul. Blich 37), zbudowana została w poł. XIX w., przebudowana 1954 r. Na cmentarzu paraf, pomnik ok. 700 mieszkańców Kurowa – ofiar II wojny światowej. Pomniki: poświęcony ofiarom II wojny światowej i upamiętniający partyzantów, wzniesiony w 1965 r., oraz ku czci żołnierzy polskich poległych w 1831 r.

W 1 km na pd. Olesin. Wieś nad Kurówką. Murowany pałac o nieregularnej bryle wzniesiony został w l. 1782-1830 wg proj. Stanisława Kostki Potockiego i Christiana Piotra Aignera, rozbudowany i znacznie przebudowany w 1922 r. Był letnią rezydencją Stanisława Kostki Potockiego (polityka, pisarza, reformatora, 1755-1821) i jego żony, Aleksandry z Lubomirskich. Jej imię oraz imię ich syna Aleksandra dały nazwę miejscowości. Pawilon Z czterokolumnowym, wgłębnym portykiem jońskim, mieszczący oranżerię, zbudowany był w l. 1788-89 przez Christiana Piotra Aignera. Pałac otacza park z XVIII w. przekształcony w XIX w. Cmentarz żołnierzy armii niemieckiej z I wojny światowej. Na nim kaplica murowana wzniesiona w 1915 r.

■ 7 km na pd. Drzewce. We wsi znajduje się murowany dwór z pocz. XIX w. Obok murowany domek myśliwski z pocz. XX w., otoczony parkiem z poł. XIX w. Wzdłuż dróg zachowały się aleje lip i kasztanowców.

W 6 km na pd. zach. Klementowice. Wieś na Płaskowyżu Nałęczowskim. Kościół paraf. św. św. Klemensa i Małgorzaty, murowany, zbudowany został w l. 1914-27 wg proj. Władysława Łaszkiewicza. Obok stoi murowana kostnica – dzwonnica z ok. 1870 r. Pozostały zabudowania stacji kolei nadwiślańskiej, drewniane i murowane, z lat siedemdziesiątych XIX w. Dwór należący niegdyś do Ignacego Potockiego jest w ruinie. Zachowała się murowana oficyna dworska z końca XVIII w. i pozostałości parku Z pocz. XIX w. Na pd. i pd. wsch. od wsi odkryto stanowiska osadnicze i zespoły cmentarzysk z epoki neolitu (3500-1700 lat p.n.e.) i młodsze.

■ 10 km na zach. Końskowola. Wieś nad Kurówką. Siedziba urzędu gminy.

Wzmiankowana w poł. XIV w. jako Wola Witowska i w XV w. jako Wola Konińska. Lokacja w 1532 r. dzięki staraniom Andrzeja Tyczyńskiego. W XVII w. przyjęła się obecna nazwa. W XVI-XVIII w. nastąpił rozwój Końskowoli jako ośrodka handlu. W l. 1815-31 rozwój tkactwa rzemieślniczego.

W l. 1800-21 proboszczem w miejscowym kościele był Franciszek Zabłocki (1752-1821) – najwybitniejszy komediopisarz polskiego oświecenia (autor m.in. „Fircyka w zalotach”, „ Sarmaty zmu”). Zabłocki opiekował się schorowanym poetą i dramatopisarzem Franciszkiem Dionizym Kniaźninem (1749 lub 1750-1807) – przedstawicielem sentymentalizmu.

Utrata praw miejskich w 1869 r. zapoczątkowała okres pogłębiającego się regresu. 25 lipca 1944 r. połączone oddziały AK i BCh wyparły ze wsi hitlerowców. Stąd pochodził Władysław Oleszczyński (1808-66) – jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy polskich okresu romantyzmu, także medalier, litograf i rysownik.

Zachował się układ urbanistyczny z XV-XIX w. Kościół paraf. Znalezienia Krzyża Świętego i św. Andrzeja Apostoła, murowany, wzniesiony został ok. 1560 r., kilkakrotnie przebudowany, m.in. w 1624 r., w 1640 r. (dobudowa kaplicy pd. i fasady z wieżami), w 1675 r. (przebudowa kaplicy pd. zapewne wg proj. Tyl-mana z Gameren). Wewnątrz znajduje się obraz św. Antoniego namalowany przez Wojciecha Gersona w 1893 r. oraz barokowy pomnik nagrobny Zofii Lubomirskiej, z czarnego marmuru i odlaną z ołowiu i cyny postacią zmarłej proj. Tylmana z Gameren. Obok kościoła murowana dzwonnica z 1778 r., a na cmentarzu przykościelnym pomnik na grobie Franciszka Dionizego Kniaźnina, wystawiony w 1809 r. przez księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, ozdobiony maskami teatralnymi i wieńcem laurowym oraz pamiątkowymi napisami. Kościół szpitalny św. św. Anny i Marka Ewangelisty, murowany, wzniesiony został w stylu renesansu lubelskiego w l. 1610-13, wewnątrz dekoracja poźnorenesansowo-manierystyczna z ołtarzem w tym samym stylu z 1618 r., Z obrazami Stanisława Szczerbica. Obok d. szpital, obecnie dom zakonny Zgromadzenia SS. Misjonarek, murowany, zbudowany w l. 1644-50, przebudowany w 2 poł. XVIII w., i nowy szpital, obecnie dom pomocy społecznej, murowany, z 1902 r. W sąsiedztwie kościoła także murowana plebania z ok. 1613 r., wielokrotnie przebudowywana. Dawny ratusz (obecnie remiza strażacka), murowany, pochodzi Z w 1775 r., przebudowany w 1960 r. (wtedy m.in. dobudowa wieży). Budynki folwarczne, murowane, z 2 poł. XVIII w. i z XIX w., zostały przebudowane. Park z XIX w.