Trasa Huta Różaniecka – Żuków

HUTA RÓŻANIECKA

Nazwa wsi związana jest z istniejącą tu niegdyś hutą szkła. W jej pobliżu była maziarnia (miejsce wytopu smoły z drewna). W pobliżu wsi znajdują się kamieniołomy wapienia. 16-17 września 1939 r. oddziały 21 Dywizji Piechoty Górskiej toczyły w okolicach wsi zacięte walki. W czasie II wojny światowej za sprzyjanie partyzantom hitlerowcy w czerwcu 1943 r. spacyfikowali wieś. Zginęło wtedy 126 jej mieszkańców. We wsi 14 lutego 1944 r. stacjonujący batalion radziecki pod dow. kpt. Podolenki ze zgrupowania 1 Partyzanckiej Dywizji Ukraińskiej pod dow. Piotra Werszyhory zaatakował pułk Wehrmachtu. Kontratak partyzantów spowodował odwrót Niemców. Ponownie oddział ten przebywał we wsi w nocy z 26 na 27 lutego 1944 r. po bitwie pod Kosobudami. We wsi ruina murowanej cerkwi greckokatolickiej św. Mikołaja Biskupa, wzniesionej w 1825 r. i zarośnięty cmentarz prawosławny.

MAZIARNIA

Niewielka wieś po wsch. stronie drogi. Przy drodze Susiec-Ruda Różaniecka pomnik w miejscu zamordowania przez hitlerowców 18 osób 24 czerwca 1942 r.

RUDA RÓŻANIECKA

Wieś nad potokiem Różaniec. Na pn. od wsi, po obydwu stronach drogi do Suśca rozległe stawy hodowlane założone w l. 1925-36 o łącznej pow. blisko 450 ha.

We wsi od 1706 r. do XIX w. pracował zakład wytopu i obróbki żelaza składający się z dymarki (pieca hutniczego) i kuźnicy poruszanej kołem wodnym. Na przeł. XVIII i XIX w. były tu także 4 fryszerki i gwoździarnia. W XIX w. czynna była także papiernia. 5-8 kwietnia 1863 r. w tutejszym majątku Piotra Brunickiego Marcin Borelowski-Lelewel (1830-63) zmobilizował swój liczący blisko 350 ochotników oddział, na czele którego wkrótce przekroczył granicę Królestwa Polskiego w okolicach Tarnogrodu i rozpoczął swój szlak bojowy z wojskiem carskim. We wrześniu 1939 r. w okolicach wsi walczyli żołnierze ze zgrupowania kawalerii pod dow. gen. bryg. Władysława Andersa. W czasie okupacji niemieckiej w okolicy wsi działał silny oddział AK pod dow. E. Michałkiewicza „Hanysa”.

21 maja 1945 r. doszło do spotkania dowódców partyzantki poakowskiej (ROAK i WiN) z dowódcami UPA i OUN. Wówczas zapadły wspólne decyzje o zaprzestaniu wzajemnych walk i odstąpieniu od atakowania ludności cywilnej, wspólnej walce z przedstawicielami władzy komunistycznej i pospolitymi bandytami. Ze strony polskiej rozmowom przewodniczył szef Inspektoratu „Zamość” Marian Gołębiewski pseud. „Ster”, ze strony ukraińskiej Jurij Łopatynśkyj pseud. „Szejk” – delegat Głównego Prowydu OUN. Podobne ustalenia zostały zawarte w rejonie Włodawy, Białej Podlaskiej i Przemyśla. Realizacja wspólnych celów najlepiej przebiegała w rejonie Hrubieszowa i Tomaszowa Lubelskiego, a więc na terenach, na których w l. 1943-44 miały miejsce najokrutniejsze walki pomiędzy Polakami i Ukraińcami. Najbardziej spektakularnym przykładem wspólnej akcji partyzantki poakowskiej i UPA na terenie Lubelszczyzny było zajęcie w nocy z 27 na 28 maja 1946 r. Hrubieszowa i uwolnienie z tamtejszego aresztu UB 20 więźniów. W akcji tej brało udział 150 Polaków dowodzonych przez Wacława Dąbrowskiego „Azję” i 300 Ukraińców dowodzonych przez Jewhena Sztenderę „Pryrwę”.

We wsi murowany pałac wzniesiony na przeł. XVIII i XIX w., do 1944 r. użytkowany przez Hugona Wattmana (obecnie siedziba domu pomocy społecznej). W jego otoczeniu park krajobrazowy. Obok oficyna pałacowa z XVIII w., powstała z wcześniejszego pałacu, przebudowana w XIX w. Tablica pamiątkowa na ścianie szkoły, upamiętniająca pochodzącego z tej wsi kpt. Władysława Ważnego (1908-44) – żołnierza Września 1939 r., polskich sił zbrojnych za Zachodzie, później także francuskiego ruchu oporu.

4 km na pd. wsch. Płazów. Wieś nad potokiem Lubówka. Założona we wczesnym średniowieczu przy tzw. trakcie bełskim, pierwotnie jako osada handlowa. W 1614 r. miała miejsce lokacja miasta. Jako ośrodek miejski Płazów nie rozwinął się i w XVIII w. utracił swoje prawa. Zachował się d. rynek, jedyny już ślad założenia urbanistycznego. Kościół paraf. św. Michała Archanioła wzniesiono w XVIII w. Murowana cerkiew greckokatolicka pochodzi z 1936 r. Obok plebania duchowieństwa unickiego, murowana, wzniesiona w XVIII w. (obecnie poczta).

ŻUKÓW

We wsi drewniana d. cerkiew greckokatolicka Narodzenia Najświętszej Marii Panny, wzniesiona w 1767 r., obecnie kościół rzymskokatolicki.