Trasa Grabowiec – Grabowczyk

Grabowiec. Wieś na obszarze Działów Grabowieckich, nad Kalinówką (dopływ Wolicy), siedziba urzędu gminy. We wsi izba pamiątek eksponująca zbiory archeologiczne, etnograficzne i numizmatyczne. Działa tu Kapela i Chór Ziemi Grabowieckiej.

Wieś wzmiankowana w 1268 r. jako gród obronny z drewnianym zamkiem. Parafia rzymskokatolicka erygowana w 1394 r. i wtedy zbudowany był tu pierwszy murowany z kamienia kościół, fundowany przez księcia bełskiego Siemowita IV. Cerkiew prawosławna istniała w Grabowcu przed 1394 r„ w l. 1596-1875 zamieniona na greckokatolicki, a następnie ponownie na prawosławną. Ostatnią istniejącą tu cerkiew rozebrano w 1954 r. W 1447 r. lokowano tu miasto. Utrata praw miejskich nastąpiła w 2 poł. XIX w. 27 października 1943 r. oddział AK J. Śmiecha „Ciąga” zaatakował posterunki policji niemieckiej i ukraińskiej uwalniając przetrzymywanych tam 15 więźniów.

Ślady zamku i założenia obronnego na pd. wsch. od wsi na Górze Zamkowej. Obecnie istniejący rzymskokatolicki kościół paraf, św. Mikołaja Biskupa, późnoklasycystyczny, murowany, wzniesiony w l. 1854-55, rozbudowany w 1905 r. W kościele obraz „Cud św. Walentego” namalowany przez Władysława Czachórskiego. Obok dzwonnica murowana z 1855 r. Cmentarz rzymskokatolicki (przy drodze do Siedliska), d. także greckokatolicki i prawosławny. Zachowało się na nim ok. 70 nagrobków Z XVIII-XIX w. Znajduje się na nim mogiła z kopcem ziemnym powstańców 1863 r. (ich szczątki przeniesiono na obecne miejsce w 1907 r., wcześniej znajdowały się u zbiegu ul. Skierbieszowskiej i 700-lecia), grobowiec rodziny Czachórskich z symbolicznym nagrobkiem znanego malarza Władysława Czachórskiego (1850-1911; Lublin), kwatera 59 żołnierzy polskich Z Oddziału Kawalerii Grupy „Kowel” pod dow. płk. Leona Koca poległych we wrześniu 1939 r. i 42 żołnierzy polskich ze szpitala polowego w Grabowcu (rannych i ze służby medycznej) zamordowanych przez żołnierzy Armii Czerwonej 24 i 25 września 1939 r. Na cmentarzu wiele okazałych drzew. Cmentarz żydowski „stary” (na przedłużeniu ul. Wspólnej), założony zapewne ok. 1720 r., pow. ok. 1 ha, całkowicie zaniedbany, brak nagrobków, ponieważ zostały użyte przez hitlerowców do wyłożenia chodników przy siedzibie gestapo (okolice dzisiejszej remizy strażackiej przy ul. 700-lecia). Cmentarz żydowski „nowy” (po pn. stronie drogi do Hrubieszowa, poza zabudową, w wąwozie). Założony zapewne w 1891 r., zajmował pow. ok. 1,3 ha. Zdewastowany przez hitlerowców, którzy macewy z nagrobków wykorzystywali do układania chodników. Na cmentarzu zbiorowa mogiła 30 Żydów – ofiar przeprowadzonej tu przez hitlerowców wiosną 1942 r. egzekucji.

Na pd. zach. od wsi Grabowiec znajduje się rez. przyrody „Rogów”, utworzony w 1965 r. na pow. 0,95 ha, chroniący stanowisko dziewięćsiłu popłocholistnego (Carlina onopordifolia) i innych roślin stepowych (wisienka karłowata, żmijowiec czerwony, ostrożeń pannoński, oman szorstki, zawilec wielkokwiatowy). Na pd. wsch. od wsi Grabowiec (1 km) znajduje się rez. przyrody „Wygon Grabowiecki” utworzony w 1995 r. na pow. 6,38 ha, chroniący stanowisko susła perełkowanego (Citellus suslicus).

3 km na pn. wsch. od Grabowca – Grabowczyk, w XIX w. był współwłasnością Władysława Czachórskiego. W lipcu 1880 r. przebywał tu Henryk Sienkiewicz, który w Grabowczyku napisał nowelę „Niewola tatarska”. Obecnie z zespołu dworsko-parkowe-go Czachórskich zachowały się jedynie resztki parku z końca XVIII w., przekomponowanego w 2 poł. XIX w. wg proj. Władysława Czachórskiego. W parku 2 pomnikowe buki pospolite o obw. pni 310 i 340 cm.