RUDA ŚLĄSKA
Miasto (170 000 mieszk., 200 m n.p.m.) leży na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim w pd. rejonie Wyżyny Śląskiej nad rz. Kłodnicą (pd. część miasta) i jej dopływami: potokiem Wirek (centralna część miasta) i Bytomką (w pn. części). Poważny ośrodek górnictwa węglowego (kopalnie wchodzące w skład Rudzkiej Spółki Węglowej S.A.: „Bielszowice”, „Karol”, „Halemba”, „Nowy Wirek”, „Pokój” i „Wawel” oraz Katowickiego Holdingu Węglowego: KWK „Śląsk”) oraz hutnictwa żelaza (huta „Pokój”), znaczący ośrodek koksowniczy (2 koksownie), energetyczny (elektrownie „Mikołaj” i „Halemba”), materiałów ceramicznych (7 cegielni), poligraficzny (Zakłady Wydawniczo-Poligraficzne „Concordia”). Siedziba Urzędu Miasta.
Od 1976 w Rudzie (ul. Wolności 26) czynne jest Muzeum Miejskie w godz. 8-16 od poniedziałku do piątku, a w III LO w Kochłowicach (ul. Łukasiewicza 7) Muzeum Szkolne, prezentujące pamiątki po Janie Wypierze (1890-1965), polskim sinologu, który urodził się w Kochłowicach. Wcześniejsze zgłoszenia telefoniczne pod nr. (0-32) 42-86-92.
Najcenniejszym zabytkiem techniki jest budynek nadszybowy szybu „Andrzej” (d. kopalnia „Błogosławieństwo Boże”) w Wirku przy ul. Odrodzenia. Pochodzi z lat sześćdziesiątych XIX w. i wykonany jest w formie baszty. Z budowli mieszkalnych wyróżnić należy klasycystyczny pałacyk z 2. poł. XVIII w. (w Halembie przy ul. 1 Maja 32) pokryty dachem mansardowym typu polskiego. W latach sześćdziesiątych XX w. poddano go pracom remontowo-konserwatorskim, a od 1966 stanowi siedzibę Młodzieżowego Klubu Górniczego kopalni „Halemba”. W Wirku przy ul. Pawła Kubiny przetrwały domy górnicze z XIX w., a przy ul. Bielszowickiej 36 drewniana chata o konstrukcji zrębowej z 1765. W Kochłowicach przy ul. Tunkle zachował się późnobarokowy kościół paraf. Trójcy Przenajświętszej z 1806, a przy ul. Oświęcimskiej – drewniana chata o konstrukcji zrębowej z poł. XIX w. W Nowym Bytomiu przy pl. Wolności stoi neoromański dwuwieżowy kościół św. Pawła i plebania z l. 1911-12 z bizantyjskimi kopułami. Przy ul. Niedurnego eklektyczny budynek jest siedzibą Domu Kultury huty „Pokój”. We wnętrzu na parterze zachowały się sale z dekoracją z 1912 oraz secesyjny witraż, a także boazeria z motywami liści i owoców. W Bielszowicach przy ul. Edmunda Kokota znajduje się organistówka (dawna szkoła) z 1828 i kościół paraf. św. Marii Magdaleny z 1883, obok stoi barokowa figura św. Jana Nepomucena z 1774. Ze współczesnych budowli Bielszowic wyróżnić należy Zakładowy Dom Kultury kopalni „Bielszowice” zbudowany w l. 1965-69 wg proj. arch. Antoniego Sokołowskiego oraz halę sportową z l. 1967-69 proj. arch. Leszka Wójcikowskiego i Rodolfa Mokrosza.
W Rudzie Śląskiej są liczne miejsca pamięci narodowej, m.in. na cmentarzu w Bielszowicach zbiorowa mogiła obrońców granicy z 1939, a obok kopalni „Bielszowice” pomnik ku czci poległych w walce o wolność Polski. W Wirku stoi pomnik Czynu Powstańczego (ul. Katowicka) wykonany w 1961 wg proj. art. piast. S. Konarzewskiego. W Kochłowicach położono płytę pamiątkową ku czci kochłowickich ofiar agresji hitlerowskiej (obok zabytkowego kościoła), a 20 VII 1984 przy ul. Oddziałów Młodzieży Powstańczej odsłonięto po raz drugi pomnik Powstańców Śląskich, zniszczony przez hitlerowców w 1939. W Halembie nagrobek na starym cmentarzu ku czci poległych w l. 1919-21 powstańców śląskich. W Bykowinie pomnik ku czci poległych powstańców śląskich. W Orzegowie na starym cmentarzu nagrobki powstańców śląskich oraz nagrobek powstańca z 1863/64 Konstantego Łatki. W Goduli na pl. Niepodległości obelisk ofiar walk o wyzwolenie narodowe i społeczne. W Rudzie na miejscowym cmentarzu mauzoleum ofiar okupacji oraz nagrobek Wincentego Janasa, miejscowego nauczyciela zamordowanego przez bojówki niemieckie w czasie I powstania śląskiego.