Roztoczański Park Narodowy

Za Zwierzyńcem rozpoczyna się Roztoczański Park Narodowy. Park utworzony został w 1974 r., aby chronić centralną część polskiego Roztocza. Obecnie po kilkakrotnym jego powiększeniu ochroną objęta jest pow. 8481,76 ha. Ochroną ścisłą objętych jest 5 obszarów na terenie parku (Bukowa Góra, Czerkies, Nart, Jarugi i Międzyrzeki) obejmujących łącznie 808,18 ha (ok. 10% pow.). Teren objęty ochroną jest bardzo zróżnicowany geomorfologicznie i przyrodniczo. Stykają się tutaj 4 krainy fizjograficzne: Padół Zamojski, Równina Biłgorajska, Roztocze Środkowe i Roztocze Zachodnie. Najwyższym wzniesieniem parku jest Czerkies (363 m n.p.m.). Zalesione kompleksy wzgórz poprzecinane są szerokimi, na ogół głęboko wciętymi dol. rz. Wieprz i strumienia Świerszcz. W centralnej części parku w dolnym biegu strumienia Świerszcz utworzono stawy (Echo, Czarny, Florianka i Kościelny). W skład parku weszło 12 wcześniej powstałych rez. przyrody, w tym 9 leśnych („Bukowa Góra” – najstarszy, utworzony już w 1934 r., „Czerkies”, „Jarugi”, „Kamienna Góra”, „Krzywionka”, „Nart”, „Obrocz”, „Rezerwat im. prof. Z. Czubińskiego” i „Zwierzyniec”) oraz 3 florystyczne („Bór Sosnowy na Stokach”, „Maziarki” i „Stoki nad Wieprzem”). Roślinność parku ma w większości naturalny charakter i jest zróżnicowana pod względem siedlisk i gatunków. Wyróżniono tu 19 zespołów roślinnych, z których najcenniejsze to buczyna karpacka i bór jodłowy. Około 90% pow. parku porastają lasy. Blisko 30% pow. zajmuje buczyna karpacka porastająca górne partie wzniesień oraz wąwozy. Dość wilgotne siedliska porasta las bukowo-jodłowy z domieszką drzew liściastych – jaworu i grabu. Podszycie zajmuje gęsta warstwa podrostów bukowo-jodłowych, a stosunkowo słabo jest wykształcone runo. Około 10% pow. parku zajmuje bór jodłowy i porasta niższe fragmenty zboczy wzniesień i dolinki pomiędzy wzniesieniami. Wilgotne na ogół siedliska to las jodłowo-świerkowy z domieszką buka, zwłaszcza w wyższych partiach zboczy wzniesień i w mniejszym stopniu grabu. Podszycie stanowią głównie podrosty jodłowo-świerkowo-bukowe. W runie dominuje szczawik zajęczy i konwalijka dwulistna. Aż 28% pow. parku zajmują sztucznie zasadzone monokultury sosnowe i wymagają one stopniowej przebudowy drzewostanu. W istniejącym drzewostanie parku drzewem dominującym jest sosna (58%), występują także jodła (20%), buk (15%), w mniejszym stopniu olsza (1,5%) oraz świerk (0,5%) a także miejscami modrzew, brzoza, lipa, wiąz, grab, dąb, jawor, jesion, klon i jarzębina. Ogółem stwierdzono występowanie 32 gatunków drzew. Niektóre drzewa, zwłaszcza jodły i buki, osiągają pomnikowe rozmiary (na terenie parku jest ich ponad 400).

Dotychczas naliczono tutaj 700 gatunków roślin naczyniowych, 336 mchów, 323 porostów i ponad 1000 grzybów. 100 spośród nich to gatunki uznane za rzadko występujące, a 37 to gatunki prawnie chronione. Wśród rzadkich i chronionych roślin na terenie parku występują m.in.: obuwik pospolity, zimoziół północny, buławnik wielkokwiatowy, gnieźnik leśny, kruszczyk pospolity, wawrzynek wilczełyko, śnieżyczka przebiśnieg, czosnek niedźwiedzi, naparstnica zwyczajna.

Osobliwością geologiczną jest „płaczący kamień” na Kamiennej Górze – porowata skała wapienna, z której w dolnej jej części stale spływa woda.

Wśród zwierząt na szczególną uwagę zasługuje hodowany tu konik polski (potomek tarpana), którego wizerunek umieszczony został w herbie parku. Obecnie jego stado liczy ok. 40 okazów. Poza tym wśród ssaków występują jelenie, bobry (od 1979 r.), wilki (dość rzadko), nietoperze (15 gatunków), ryjówki i niektóre gryzonie. Stwierdzono gnieżdżenie się blisko 190 gatunków ptaków, w tym 119 gniazdujących, m.in. dzięcioła białogrzbietego, dzięcioła zielonosiwego, orlika krzykliwego, bociana czarnego, jerzyka, czyża. Występuje tu rzadki płaz salamandra plamista, a wśród gadów padalec turkusowy, żółw błotny i miejscami dość licznie żmija zygzakowata. Bardzo bogaty i nie w pełni jeszcze zbadany jest świat występujących tutaj owadów. Stwierdzono występowanie 2000 gatunków chrząszczy, 263 motyli nocnych. Wśród mięczaków są przedstawiciele ponad 60 gatunków lądowych ślimaków.

Na terenie parku oznakowane są szlaki turystyczne piesze i rowerowy oraz wyznaczone ścieżki dydaktyczne i spacerowe (Bukowa Góra, Piaseczna Góra, Szewnia-Wojda, wzdłuż strumienia Świerszcz, mogiła powstańców 1863 r. – wzgórze Polak). Wstęp do Roztoczańskiego Parku Narodowego jest płatny, a grupy turystyczne liczące powyżej 10 osób obowiązuje opieka uprawnionego przewodnika. W Zwierzyńcu znajduje się dyrekcja parku oraz Ośrodek Edukacyjno-Muzealny RPN, w którym prowadzi się edukację przyrodniczą i obsługę ruchu turystycznego na jego terenie.