RÓŻANKA
Wieś na wysokiej skarpie na lewym brzegu Bugu. Ośrodek tkactwa ludowego.
W 1507 r. nastąpiła lokacja miasta prywatnego założonego przez księcia Andrzeja Michajłowicza Hołownię, która utrzymała się do poł. XVII w. Śladem lokacji jest trójkątny rynek. W XVI i XVII w. Różanka była własnością Pociejów. Tu w 1541 r. urodził się Adam Hipacy Pociej, kasztelan brzeski, jeden ze współtwórców unii brzeskiej (1596), późniejszy biskup unicki i metropolita kijowski. Na pocz. XVIII w. ówczesny właściciel Różanki Ludwik Konstanty Pociej – podskarbi wielki litewski, późniejszy hetman wielki litewski – wzniósł reprezentacyjny pałac zapewne wg proj. Józefa Pioli (według przekazów miał to być dar cara rosyjskiego Piotra I dla Ludwika Pocieja, w uznaniu jego zasług). Budowla otoczona była rozległym parkiem francuskim. W 2 poł. XVIII w. Różanka przeszła na własność Jana Jerzego Fleminga, podskarbiego wielkiego litewskiego, a po jego śmierci – jego córki Izabelli, późniejszej żony księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. W tym czasie Różankę odwiedzali m.in. Julian Ursyn Niemcewicz i Franciszek Dionizy Kniaźnin, co znalazło odbicie w ich twórczości (np. w wierszach „Do Bugu” i „Z podróży”). Następnie Różankę odziedziczyła córka Izabelli z Flemingów i Adama Kazimierza Czartoryskich – Zofia, która wniosła majątek we wianie Stanisławowi Kostce Zamoyskiemu, późniejszemu senatorowi Księstwa Warszawskiego. Około 1840 r. pałac został przebudowany wg proj. Franciszka Marii Lanciego i Henryka Marconiego. W rękach Zamoyskich Różanka pozostawała do I wojny światowej, w czasie której została zrujnowana. Po 1920 r. pozostałości pałacu zostały rozebrane dla pozyskania budulca. Część ocalałego wyposażenia przeniesiono do pałacyku myśliwskiego Zamoyskich w niedalekim Adampolu.
Zachowany park o pow. 12 ha wkomponowany został w skarpę Bugu i otoczony murem. Początkowo był to park typu francuskiego ze szpalerami drzew i krzewów, kwietnikami, tarasami, dwustronnymi schodami obniżającymi się w kierunku rzeki. Park w XIX w. został przekomponowany na krajobrazowy przez ogrodnika szwajcarskiego Moeklina, zapewne wg proj. Henryka Marconiego. Park pomimo zniszczeń jest bardzo wartościowy pod względem przyrodniczym. Rośnie tu wiele egzotycznych drzew i krzewów, jak miłorząb dwuklapowy (o obw. pnia 198 cm), iglicznia trójcierniowa, platan klonolistny, karagana syberyjska (popularnie zw. akacją syberyjską) i tawlina (sorbaria). Obok nich rosną liczne gatunki rodzime, jak lipy drobnolistne (o obw. pni do 395 cm), jesiony wyniosłe (o obw. pni do 380 cm), kasztanowce, graby, świerki (o obw. pni do 320 cm) i modrzewie.
Na skarpie zachowały się pozostałości piwnic pałacowych, późnoklacysystyczna kordegarda z XIX w. zwieńczona dachem mansardowym i trójkondygnacyjny pawilon ogrodowy, wykorzystywany później jako kotłownia pałacowa. W parku znajduje się pomnik upamiętniający ofiary egzekucji z 1. 1941-44, w których zginęło 129 osób – Polaków, Żydów i jeńców radzieckich. W sąsiedztwie parku resztki zabudowań folwarcznych, w tym drewniany budynek administratora z 1 poł. XIX w.
Przy d. rynku murowany, jednowieżowy, neogotycki kościół paraf. św. Augustyna, fundacji Zamoyskich, zbudowany w l. 1908-13 z wyposażeniem pochodzącym z poprzedniej świątyni, wzniesiony w miejscu cerkwi unickiej z 1845 r., zamienionej na prawosławną w 1875 r., a rozebranej po tzw. ukazie tolerancyjnym w 1905 r. Wewnątrz m.in. pochodzące z Dolnego Śląska: rokokowy prospekt organowy oraz późnobarokowe rzeźby św.św. Piotra i Pawła z ołtarza głównego. Na cmentarzu rzymskokatolickim, d. greckokatolickim, drewniana kaplica z przeł. XIX i XX w.