Nysa

We wnętrzu detale architektoniczne i rzeźbiarskie z okresu gotyku, renesansu i baroku, wśród nich barokowa rzeźba Ukrzyżowanie z 1727, znajdująca się w pd.-zach. narożu świątyni.

W ołtarzu głównym późnogotycki tryptyk z pocz. XVI w., nawiązujący do ostatnich chwil z życia Chrystusa.

Spośród licznych kaplic na uwagę zasługuje kaplica Chrztów (Baptysterium) z poł. XVII w. w pn.-wsch. części kościoła z późnorenesansowym ołtarzem, późnogotycką chrzcielnicą z barokową pokrywą i misternie kutą kratą z 1627. W drewnianych medalionach malowidła Karola Dankwarta ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu.

W nawie pn. obok zakrystii kaplica Świętej Trójcy z freskami Feliksa Antoniego Schefflera. W tejże nawie (czwarta od wsch. arkada) kaplica św. Jana Chrzciciela z manierystycznym ołtarzem z końca XVI w., z obrazami tematycznie związanymi z ołtarzem głównym. Poniżej malowideł płaskorzeźba Ostatnia Wieczerza, fundacji biskupa Gerstmanna. Powyżej Zmartwychwstanie. Po bokach postacie św. Piotra i św. Pawła. W zwieńczeniu św. Jan Ewangelista.

W zach. nawie manierystyczny ołtarz z 1612 w kaplicy Brackiej z Madonną w otoczeniu św. Katarzyny i św. Barbary. Zachowały się również manierystyczne nagrobki biskupów, wśród nich księcia legnickiego Wacława II (1348-1419) i właściciela państwa stanowego pszczyńskiego Baltazara Promnitza, bpa Marcina Gerstmanna i Jana Sitscha oraz liczne epitafia mieszczan i szlachty.

Obok bezwieżowego kościoła św. Jakuba późnogotycką dzwonnica o czterech kondygnacjach, której budowę rozpoczęto w 1474 i przerwano w 1. poł. XVI w. Budowla ceglana wyłożona jest do drugiej kondygnacji kamienną wykładziną z oryginalnymi detalami rzeźbiarskimi. Prace konserwatorskie wykonane były w l. 1960-61.

W sąsiedniej plebanii dwa cenne obrazy: „Matka Boska z Jezusem i czternastoma św. wspomożycielami” z 1524, pędzla Hansa Durera (malarza na dworze Zygmunta Starego i brata wielkiego Albrechta) oraz „Męczeństwo św. Bartłomieja”, pędzla Michała Wilhelma z końca XVII w.

W pobliżu, przy ul. Koszarowej, gotycki jednonawowy kościół św. Barbary z przeł. XIV i XV w. o interesujących szczytach (przedni gotycki, tylny renesansowy). Odbudowany po pożarze w 1945.

W Rynku odbudowano kilka zabytkowych kamieniczek mieszczańskich w pierzei pd.-zach. (nr 22-24) oraz dom Wagi Miejskiej z frontowym podcieniem, zbudowany w 1604 w stylu manieryzmu niderlandzkiego, odbudowany w l. 1810-90 i 1947-48. Obok ul. Wrocławskiej renesansowa studnia, tzw. piękna studnia, wokół której misternej roboty kuta krata z 1686.

W pobliżu ul. Brackiej barokowa fontanna z 1701 z rzeźbą przedstawiającą Trytona podtrzymywanego przez cztery delfiny, wzorowana na rzymskiej fontannie del Tritone, G.L. Beminiego.

Przy ul. Brackiej kilka odbudowanych renesansowych i barokowych kamieniczek o pięknych szczytach (nr. 6-14) oraz zespół poklasztorny bożogrobców ze wspaniałym barokowym kościołem św. św. Piotra i Pawła z l. 1720-27. W skład zespołu wchodzi również budynek klasztorny z l. 1708-13, dziś Wyższe Seminarium Duchowne, w l. 1810-1945 szpital.

Kościół św. św. Piotra i Pawła jest przykładem budownictwa emporowo-halowego charakterystycznego dla barokowych kościołów zakonnych Śląska, wzorowanych na kościele św. Michała na Małej Stranie w Pradze. Budowniczymi świątyni byli Michał Klein i Feliks Antoni Hammerschmidt. Jednonawowy kościół o dwóch pięknych wieżach, wyrastających z frontonu powyżej trzech kondygnacji posiada trzy pary kaplic przynawowych i czwartą po bokach prezbiterium. Nawa i kaplice kryte sklepieniami żaglastymi, a nad kaplicami gięte arkady empor i balustrady. Sklepienia pokryte iluzjonistycznymi malowidłami braci Feliksa i Krzysztofa Schefflerów (1730). Silne łamania arkad i balustrad empor oraz gzymsów głowic filarów, rozczłonkowanych pilastrami, połączone z dekoracją malarską i rzeźbiarską, wywołują uczucie niepokoju.

W ołtarzu głównym obraz przedstawiający patronów kościoła pędzla Chrystiana Filipa Bentuma z 1735. Tegoż malarza Madonna z Dzieciątkiem nad rokokowym tabernakulum. Po bokach rzeźby św. Augustyna i św. Jakuba Starszego. Na uwagę zasługuje portal rokokowy i rzeźba Matki Boskiej Bolejącej w kaplicy św. Grobu (pod wieżą pd.) oraz wyposażenie kościoła z 1. poł. XVIII w. (ambona, konfesjonały, ławy, tron, naczynia liturgiczne).

Z zespołem poklasztornym łączy się interesujący budynek mieszkalny (ul. Bracka 18), którego sień prowadzi na dziedziniec d. klasztoru.