Komarów-Osada

Komarów-Osada. Wieś, siedziba urzędu gminy. Wieś zapewne założona w 1 poł. XVI w. przez Sanguszków. Lokacja miasta miała miejsce w końcu XVIII w. Utrata praw miejskich w l. 1869-70.

W okolicach wsi 26 sierpnia-2 września 1914 r. rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami Austro-Węgier (4 armia gen. Maurycego Auffenberga) i Rosji (5 armia gen. Pawła Plehwe).

W okolicach wsi 31 sierpnia 1920 r. miała miejsce wielka bitwa wojsk polskich (1 Dywizja Kawalerii pod dow. płk. Juliusza Rómmla. późniejszego generała, we wrześniu 1939 r. dowódcy armii „Warszawa”) z bolszewickimi, w wyniku której słynna Armia Konna dowodzona przez Siemiona Budionnego (1883-1973) zmuszona została do pospiesznego odwrotu.Sześć polskich pułków szwoleżerów i ułanów pokonało wtedy uznawaną wcześniej za niezwyciężoną armię Budionnego, która wycofała się pospiesznie za Bug. W bitwie poległo i zostało rannych ok. 300 żołnierzy polskich (20% stanu osobowego dywizji), najwięcej 120 z 9 pułku ułanów. Polacy stracili też 500 koni. Straty bolszewików nie są znane. Ciekawostką jest fakt, że w bitwie brał udział jako oficer polityczny Józef Wissarionowicz Dżugaszwili (1878-1953) – późniejszy przywódca ZSRR (generalissimus), znany pod pseudonimem Stalin.

W czasie II wojny światowej i po wojnie aktywną działalnością wsławił się oddział AK (później WiN) Zenona Józefa Jachymka „Wiktora”.

W czasie stanu wojennego wieś należała do najbardziej zbuntowanych w Polsce. W czasie uroczystości o charakterze religijnym i rocznicowym składano hołd zwycięzcom z 1920 r.

Kościół paraf. Trójcy Przenajświętszej, murowany, neogotycki, trójnawowy, wzniesiony w I. 1908-11 wg proj. Kazimierza Skórewicza. Wewnątrz barokowy ołtarz główny pochodzący z kościoła Reformatów z Zamościa z późnobarokowym krucyfiksem pochodzącym z kościoła Bernardynów w Radecznicy. Na ścianie fresk oparty na tryptyku Jerzego Kossaka przedstawiającym decydujące szarże ułanów polskich. Obok kościoła pomnik z 1990 r. wykonany wg proj. J. Hycki, upamiętniający bitwę z kawalerią bolszewicką pod Komorowem w 1920 r. Pomnik przedstawia ułana na koniu pokonującego bolszewika. Na wsch. od kościoła cmentarz, na którym kwatera poległych w czasie I wojny światowej, kwatera poległych w czasie wojny 1920 r. (w kwaterze drewniany krzyż Z tablicą i kamienny pomnik odsłonięty w 1990 r. z imiennym wykazem 31 poległych), groby 36 żołnierzy WP poległych 21-24 września 1939 r„ pomnik z 1992 r. poświęcony mieszkańcom Komarowa – ofiarom obozu na Majdanku w Lublinie, pojedyncze mogiły żołnierzy AK – m.in. por. Zenona Józefa Jachymka „Wiktora” (1912-1986), jednego z najsłynniejszych dowódców partyzanckich, który dowodził w kilkudziesięciu akcjach zbrojnych i walkach z Niemcami oraz oddziałami U PA. Cmentarz żydowski o pow. 0,8 ha, ogrodzony. Ocalałych 6 nagrobków zgromadzono w jego centralnej części w wyniku prac porządkowych w 1988 r. Ustawiono wtedy też 6 nowych macew i 2 pomniki poświęcone Żydom zamordowanym w 1942 r. przez hitlerowców i pochowanych na tym cmentarzu oraz 248 Żydom zamordowanym w 1942 r. w getcie. Cmentarz czynny był od 2 poł. XVII w. do 1942 r. Trzy młyny motorowe, murowane, wzniesione w pocz. XX w.