Trasa Jeziorzany – Wola Gułowska
JEZIORZANY – Wieś nad Wieprzem, siedziba urzędu gminy.
W 1498 r. lokowane zostało miasto pod nazwą Łysobyki. W XVII w. istniał tu zbór kalwiński założony przez Zbąskich. W 1656 r. miasto zostało zniszczone przez wojska szwedzkie, co stało się powodem długiego regresu Łysobyk. 19 czerwca 1831 r. pomiędzy Łysobykami a Budziskami doszło do pięciogodzinnej bitwy dywizji polskiej jazdy gen. Czesława Tumo z korpusu gen. Antoniego Jankowskiego (1783-1831, zabitego wkrótce w Warszawie w wyniku samosądu tłumu), z czterotysięcznym korpusem wojsk carskich dowodzonych przez gen. Fiodora Rudigera. Po klęsce spowodowanej brakiem wsparcia innych jednostek zgrupowania dywizja polska wycofała się na pn. zach. do Okrzei. Bitwa przeszła do historii jako bitwa pod Łysobykami. 16 sierpnia 1920 r. w sąsiedztwie wsi 66 pp. ppłk. Czesława Jarnuszkiewicza z 16 DP płk. Kazimierza Ładosia stoczył zwycięską bitwę z oddziałem bolszewickim z Grupy Mo-zyrskiej. W 1965 r. ustalono obecną nazwę wsi.
Kościół paraf. Świętej Trójcy, murowany, wzniesiono w l. 1782-98, rozbudowany został w 1939 r. (dobudowa kaplicy pn.). W sąsiedztwie drewniana plebania z 1896 r. W Rynku dawna murowana bóżnica żydowska z lat trzydziestych XX w. (gruntownie przebudowana).
PRZYTOCZNO
Wieś na pn. krawędzi doi. Wieprza. Wzmiankowana w pocz. XV w. Na pocz. października 1939 r. w czasie bitwy pod Kockiem w sąsiedztwie wsi miała miejsce koncentracja niemieckiej 13 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej.
Murowane zabudowania folwarczne pochodzą z ok. 1900 r. Wśród nich drewniany czworak z końca XVIII w. Pozostałości parku krajobrazowego z przeł. XIX i XX w. Drewniany wiatrak koźlak z lat dwudziestych XX w. dzisiaj – młyn elektryczny.
KRZÓWKA, wieś.
3 km na pd. wsch. Charlejów. Wieś malowniczo położona w niewielkiej dolinie rz. Stoczek. W XVI w. wzmiankowana jako Chartiów. Rano 2 października 1939 r. wieś i okolica zostały zajęte przez niemiecki 33 pułk z 13 DPZmot., który stąd rozwinął natarcie w kierunku na Serokomlę. 5 października 1939 r. brygada kawalerii „Edward” płk. Edwarda Milewskiego rozbiła ubezpieczenie niemieckiej 13 DPZmot.
2 km na pn. zach. Budziska. Wieś położona wzdłuż rzeki Stoczek, na Wysoczyźnie Żelechowskiej. Założona w XVI w. W czasie wojny polsko-rosyjskiej 19 czerwca 1831 r. we wsi stanęła dywizja jazdy gen. Karol Turno z korpusu gen. Antoniego Jankowskiego, która następnie stoczyła bitwę pod Łysobykami (obecnie Jeziorzany) z korpusem wojsk carskich gen. Fiodora Rudigera. 22 września 1942 r. wieś została spacyfikowana i spalona przez hitlerowców, 24 osoby zostały zabite, a 51 wywieziono do Majdanka. W sąsiedztwie wsi, w lesie, znajduje się pomnik upamiętniający te wydarzenia.
CZARNA
6 km na wsch. Serokomla. Wieś nad rz. Czarną. Siedziba urzędu gminy.
W 1537 r. Piotr Kijeński uzyskał królewskie zezwolenie na lokację miasta na „surowym korzeniu” na gruntach wsi Hordziesz. Nazwa miasta pochodzi od nazwy herbu założyciela. Pod koniec XVI w. miasto wraz z okolicą nabyła rodzina Firlejów. W 1775 r. Serokomlę kupił Ignacy Scipio del Campo – podstoli litewski. Założył on piękny ogród i wybudował w pobliżu miasta pałac. Z jego fundacji wzniesiono tu w 1766 r. drewniany kościół (nie zachowany). W XIX w. rodzina Scipionów popadła w tarapaty finansowe. Serokomla przeszła w ręce Ludwika Estreichera. Piękny pałac niszczał nadal i w znacznej części został rozebrany. W czasie wojny polsko-austriackiej w nocy z 6 na 7 maja 1809 r. zatrzymał się tu oddział dowodzony przez płk. Berka Joselewicza. Miał on za zadanie wyprzeć wojska austriackie z tych terenów. Rano 7 maja Polacy wyruszyli do Kocka, gdzie w bitwie poległ ich dowódca. W 1831 r. przed bitwą pod Łysobykami w Serokomli stacjonowały 13 pułk grenadierów gen. Walentego Andrychiewicza i 15 pułk piechoty gen. Antoniego Wronieckiego. Za popieranie powstania styczniowego Serokomla w 1864 r. utraciła prawa miejskie. W październiku 1939 r. miejscowość i okolice były terenem ciężkich walk oddziałów ze składu SGO „Polesie”, tj. brygady kawalerii „Plis” płk. Kazimierza Plisowskiego z niemieckim 33 pułkiem z 13 DPZmot. Wieś została zniszczona. Po działaniach bojowych w październiku 1939 r. żołnierze niemieckiej 29 DP rozstrzelali tu 32 osoby -jeńców i osoby cywilne. 14 kwietnia 1940 r. miała miejsce pacyfikacja okolicznych wsi jako sankcja za zabicie przez bandę rabunkową pięcioosobowej rodziny niemieckich kolonistów z Józefowa. Rozstrzelano 181 osób, w tym troje dzieci. Z miejsca egzekucji zbiegło 47 osób. 22 września 1942 r. żandarmeria niemiecka rozstrzelała 200 Żydów.
Na cmentarzu, przy drodze do Kocka, znajduje się kwatera 29 poległych żołnierzy SGO „Polesie”, w tym rotmistrza Mariana Cyngotta dowódcy 3 szwadronu 2 Pułku Ułanów Grochowskich, mogiła ofiar zbiorowej egzekucji oraz pomnik ku czci ofiar hitleryzmu. Na budynku szkolnym (ul. Warszawska) tablica poświęcona kierownikowi szkoły Józefowi Jarczyńskiemu zamordowanemu przez hitlerowców w 1940 r.
■ 4 km na zach. Wola Gutowska.