Gliwice – historia

Gliwice – historia

Gliwice należą do najstarszych miast górnośląskich. Powstały w poł. XIII w. Pierwsze prawa miejskie otrzymały prawdopodobnie od Władysława I (księcia opolskiego, założyciela miasta Bytomia). Pierwsze wzmianki historyczne o Gliwicach pochodzą z 2. poł. XIII w. (1276, 1279, 1286). Przekaz z 1286 mówi o Gertoldzie Kleyczerze – wójcie miasta Gliwic, natomiast z 1279 informuje o istnieniu kościoła parafialnego. Średniowieczne miasto powstało na przecięciu dróg handlowych wiodących z Krakowa do Wrocławia i-z Moraw przez Racibórz do Wrocławia i Krakowa na wzniesieniu nad rz. Kłodnicą (220 m n.p.m.) i jej lewym dopływem Ostropką. Ówczesną zabudowę miasta, wzniesioną na pow. 9 ha otaczały mury obronne o grubości 1 m i wysokości 9 m. Do miasta prowadziły dwie bramy-baszty: Czarna (Raciborska) i Biała (Bytomska). Mury obronne w XVI i XVII w. popadły w ruinę, a fosy zasypano.

Miasto do 1532 znajdowało się pod rządami dynastii Piastów śląskich i należało m.in. do księstwa opolskiego, kozielsko-bytomskiego, a w 1. poł. XIV w. było przejściowo siedzibą księstwa gliwickiego (1322-50), którego księciem był Siemowit, syn Kazimierza II, księcia bytomsko-kozielskiego. W tym też okresie wzniesiony został zamek gliwicki istniejący do poł. XV w.; po wykupieniu przez miasto popadł w ruinę. W 1430 w zamku przebywały wojska husyckie pod wodzą Dobka Puchały. Przybył tu również Zygmunt Korybutowicz synowiec Jagiełły.

W l. 1339-1532 Gliwice należały do monarchii czeskiej, ponieważ Piastowie śląscy złożyli hołd lenny królowi czeskiemu. Już w XIV w. mury miejskie były za ciasne. Powstały wówczas dwa przedmieścia: Białe i Czarne. Po śmierci Jana księcia opolskiego (1532) księstwo opolsko-raciborskie dostało się w ręce Habsburgów i pozostało w nich do 1740. W 1596 Gliwice wykupiły zwierzchnie prawa książęce do miasta i wsi podległych miastu za zawrotną sumę 27 000 talarów, stając się ..wolnym miastem królewskim”. Pięć lat później Gliwice padły ofiarą pożaru, który strawił całą zabudowę miejską. W 1626 Gliwice ponownie zostały zniszczone i wypalone, tym razem przez wojska duńskie walczące w wojnie trzydziestoletniej po stronie protestanckiej. Szybko jednak zostały odbudowane i rozbudowane. 22 VIII 1683 przez Gliwice przeszły wojska króla polskiego Jana III Sobieskiego, udające się pod Wiedeń. Król był gościem polskich franciszkanów (dziś zakon oo. redemptorystów przy ul. Daszyńskiego 2), owacyjnie witany przez miejscową ludność. W XV i XVI w. Gliwice znane były z dobrego piwa i sukna.

Po I wojnie śląskiej (1740-45) Dolny Śląsk i większość terenu Górnego Śląska przypadły Prusom. Rozpoczął się kolejny etap germanizacji Śląska, zapoczątkowany przez Habsburgów. Język polski przetrwał jednak do poł. XIX w. w dokumentach gliwickich cechów, m.in. rzeźników, piekarzy i szewców, a – jak pisał w 1816 nauczyciel gimnazjum niemieckiego w Gliwicach – „język polski był powszechną mową mieszczan… ” … zamawiając coś u rzeźnika trzeba było posługiwać się tłumaczem”.

Rozwój przemysłu górnośląskiego w poł. XIX w. przyczynił się do napływu specjalistów z głębi Niemiec i do wzmocnienia elementu niemieckiego w miastach Górnego Śląska. W 1794 władze pruskie przystąpiły do budowy w pobliżu Gliwic pierwszej na kontynencie europejskim huty żelaza stosującej koks. Jednocześnie w l. 1792-1806 do transportu wyrobów hutniczych zbudowano Kanał Kłodnicki. W 1798 uruchomiono przy hucie odlewnię żeliwa, która wykonywała m.in. słynne w całej Europie odlewy artystyczne, a w 1819 huta rozpoczęła produkcję mostów z lanego żelaza. Tradycje odlewnicze kontynuują Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych, w których zachowały się obiekty starej huty. W 1848 wrocławski kupiec M.J. Caro zbudował w Łabędach pudlingarnię i walcownię stali (huta „Hermina”). W 1853 radca handlowy Wilhelm Hegenscheidt założył tu fabrykę drutu, gwoździ i łańcuchów, a w 1867 w samych Gliwicach kupcy S. Huldschinsky i A. Hahn uruchomili pierwszą na Górnym Śląsku walcownię rur stalowych. Przemysł węglowy rozwinął się w Gliwicach i jego najbliższej okolicy dopiero pod koniec XIX i na pocz. XX w. W 1901 powstała „Skonsolidowana Kopalnia Gliwice”, a w 1913 rozpoczęto budowę kopalni „Oehringen” (dziś „Sośnica”). Dotychczas dostarczano węgiel do gliwickich hut z kopalni państwowych w Królewskiej Hucie i Zabrzu specjalnie zbudowaną drogą (21 km) oraz sztolnią (z kopalni „Zabrze”).