Ujazd

Miasto (3000 mieszk., 200 m n.p.m.) położone na pd. skłonie Garbu Tarnogórskiego Wyżyny Śląskiej, na prawym brzegu rz. Kłodnicy. Ma charakter osiedla i ośrodka usługowego dla zakładów przemysłowych Kędzierzyna-Koźla. Siedziba Urzędu Miasta i Gminy.

Pierwotnie wieś biskupa wrocławskiego (1155) na przecięciu lokalnych szlaków handlowych (Koźle-Pyskowice). W 1223 biskup Wawrzyniec nadał osadzie targowej prawa miejskie (w 1222 otrzymał on od księcia opolskiego prawo sprowadzenia osadników do Ujazdu). W XIII w. podejmowano na terenie Ujazdu próby wydobycia srebra i ołowiu. W całej swej historii Ujazd był miastem prywatnym. W 1443 został sprzedany przez biskupa Konrada. W I. 1460-1524 w rękach książąt śląskich. Następnie należał m.in. do Mikołaja Długomiła z Bierawy, Kochcickich i Wilczków. Od 1838 do 1945 w rękach rodziny książąt Hohenlohe-Oehringen. Miasteczko wielokrotnie zniszczone, zwłaszcza w okresie wojny trzydziestoletniej oraz przez pożary: 1666, 1676, 1770. W 1783 liczyło 840 mieszkańców. Dopiero budowa Kanału Kłodnickiego w 1788 przyczyniła się do ponownego ożywienia i wzrostu liczby ludności. W 1845 w Ujeździe mieszkało 2312 osób. Rozwój górnośląskich kolei żelaznych w poł. XIX w. ominął miasteczko, zahamował tym samym rozwój miejscowego przemysłu.

W październiku 1921 powstańcy śląscy toczyli zacięte walki z oddziałami niemieckimi na linii Kędzierzyn – Sławięcice – Ujazd. W latach międzywojennych liczba mieszkańców zmniejszyła się o ok. 150 osób (w 1934 – 2097 mieszk.). W styczniu 1945 podczas walk przebiegającego tutaj frontu zniszczona została m.in. zabytkowa zabudowa tynku i renesansowy zamek.

Miasteczko zachowało ślady średniowiecznego układu urbanistycznego. Renesansowy zamek należał do najpiękniejszych na Górnym Śląsku, chociaż wielokrotnie przebudowywany. Świadczą o tym zachowane ruiny.

Kościół paraf św. Andrzeja Apostoła z 1613, fundacji Mikołaja Kochcickiego, przebudowany został w XVIII i w 2. poł. XIX w. (neogotyckie wieże). Wyposażenie wnętrza rokokowe i klasycystyczne (XVIII-XIX w.). Przy ul. Szkolnej trzykondygnacyjny spichlerz z XVIII w.

W Ujeździe zachowało się kilka XIX-wiecznych, godnych uwagi domów oraz neogotycki kościół pątniczy Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny z 1858-62 zbudowany w miejscu, gdzie wytryska cudowne źródełko. Barokowo-ludowe obrazy z XIX w. W rynku pomnik ku czci pomordowanych w styczniu 1945 w Niezdrowicach (dzielnica Ujazdu) więźniów z ewakuowanego obozu oświęcimskiego. Między Kłodnicą i Kanałem Kłodnickim park miejski (5 ha), a w nim boiska sportowe i place zabaw.