Kock – Historia

KOCK – Historia

Miasto (ok. 3500 mieszk.) położone na skraju Równiny Łukowskiej i Wysoczyzny Żelechowskiej, nad stromym brzegiem rz. Tyśmienicy (prawy dopływ Wieprza), siedziba urzędu miasta i gminy.

Okolice Kocka zamieszkane były od zamierzchłych czasów. Osada targowa istniała już od XII w. i była prawdopodobnie jednym z najstarszych ośrodków osadniczych dawnej ziemi łukowskiej, jako gród należała do Jaćwingów. Ok. 1167 r. Bolesław Kędzierzawy zawojował te tereny i jako zdobycz wojenną ofiarował je biskupom płockim na uposażenie. W 1417 r. król Władysław Jagiełło nadał Kocku prawo miejskie magdeburskie. W 1447 r. (wg niektórych źródeł w 1239 r.) powstała parafia, a w 1468 r. zorganizowano szkołę paraf. W 1512 r. Kock i okolice przeszły na własność królewską (biskup płocki Erazm Ciołek zamienił Kock na Raciąż), a w 1522 r. za zasługi dla Korony zostały nadane przez króla Zygmunta I Starego na własność Mikołajowi Firlejowi. W XVI i 1 poł. XVII w. nastąpił rozwój miasta. Firlejowie – wyznawcy kalwinizmu – zbudowali zamek, założyli znany zbór i głośną szkołę, zw. „Firlejowską”. Upadek miasta spowodowały liczne zniszczenia dokonane przez najazdy Kozaków Bohdana Chmielnickiego w 1648 r. i Szwedów w 1656 r. W 1659 r. bezpotomnie zmarł ostatni z Firlejów – Andrzej. Dobra kockie przeszły w ręce Zbąskich, a następnie m.in. Sapiehów. Z długotrwałego upadku miasto dźwignęło się po 1756 r., kiedy w posiadanie dóbr kockich weszła księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska. Od tego czasu rozpoczął się drugi złoty okres w dziejach Kocka. Rozbudowano miasto zgodnie z jednolitą koncepcją urbanistyczną. Powstały domy murowane, kramy, hale targowe, zakłady włókiennicze, szpital przy klasztorze sióstr miłosierdzia, ratusz i nowy kościół. Przebudowano zamek na letnią rezydencję otaczając go parkiem o pow. 13 ha. Większość prac budowlanych została wykonana wg proj. znanego arch. Szymona Bogumiła Zuga.

Księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska (1727-1800) zgromadziła kolekcję muszli, zwierząt, gadów, ptaków, a także zbierała dzieła sztuki i książki. W 1788 r. chciała swoje zbiory podarować narodowi, a miejsce do ich ekspozycji (pałac Jabłonowskich w Warszawie) przygotował jej bratanek Antoni Jabłonowski. Jednak doszła do wniosku, że Polsce bardziej potrzebne są broń i pieniądze i z tego zamiaru wycofała się. Kolekcję zakupił później od spadkobierców car Aleksander I. W przeważającej części zbiory spłonęły w Moskwie w 1812 r. Księżna Anna Jabłonowska prowadziła w swoich włościach energiczną działalność reformatorską. W 1786 r. zostały wydrukowane jej obszerne „Ustawy powszechne dla dóbr moich rządców”, regulujące wiele zagadnień w jej dobrach. W 1769 r. w Kocku miały miejsce zebrania konfederatów barskich. Księżna Jabłonowska wystawiła dla konfederacji 60 żołnierzy z pełnym ekwipunkiem, wspierała konfederatów moralnie i finansowo. Anna Jabłonowska w swoim pałacu przyjmowała wielu znakomitych gości, m.in. Stanisława Augusta Poniatowskiego i Ignacego Krasickiego, który po wyjeździe z Kocka napisał:

„Wszystkim chłopom i mieszczanom tego losu życzę Jakie mają Wysokie, Kock i Siemiatycze”.

Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. miasto zostało włączone do Austrii. W czasie wojny polsko-austriackiej w 1809 r. pod Kockiem doszło do potyczki z Austriakami. Zwycięstwo Polaków zostało okupione śmiercią mieszkającego wcześniej (według nie potwierdzonych przekazów) w Kocku płk. Berka Joselewicza.

Berek Joselewicz (1764-1809) – Żyd, kupiec. Podczas insurekcji kościuszkowskiej przygotował pułk kawalerii żydowskiej. Po insurekcji udał się w 1798 r. przez Galicję do Włoch do legionów Jana Henryka Dąbrowskiego. W 1808 r. brał udział w bitwie pod Austerlitz. Potem w armii Księstwa Warszawskiego jako dowódca szwadronu 5 pułku strzelców konnych. Do Kocka przybył, by go oswobodzić od Austriaków. Zginął w odl. 2 km od miasta.

W l. 1809-15 miasto było w Księstwie Warszawskim, później w Królestwie Polskim. 18 czerwca 1831 r. stanął pod Kockiem gen. Antoni Jankowski z częścią swojego korpusu. Później stoczył bitwę z wojskiem carskim pod Łysobykami (obecnie Jeziorzany). W czasie powstania styczniowego 25 grudnia 1863 r. w okolicach Kocka i na jego ulicach uległ rozbiciu oddział gen. Michała Heydenreicha-Kruka (1831-86). W bitwie tej był ranny i dostał się do niewoli, a następnie na ośmioletnią zsyłkę Leon Kossak (1827-1877) – malarz, brat znanego malarza batalisty Juliusza Kossaka. Po powstaniu styczniowym Kock utracił prawa miejskie i nastąpił zastój gospodarczy. Ponowne nadanie praw miejskich w 1919 r. 16 sierpnia 1920 r. na zach. od Kocka rozegrała się zwycięska bitwa 66 pp. ppłk. Czesława Jarnuszkiewicza z 16 DP płk. Kazimierza Ładosia z bolszewicką Grupą Mozyrską.

2-5 października 1939 r. w okolicach Kocka toczyły się ciężkie walki SGO „Polesie” z Niemcami, w czasie których miasto zostało poważnie zniszczone. W pałacu kockim 6 października 1939 r. został podpisany przez gen. bryg. F. Kleeberga oraz dowódcę niemieckiej 13 dywizji piechoty zmotoryzowanej gen. por. Paula Otto akt kapitulacji SGO „Polesie”.

W sierpniu 1942 r. hitlerowcy skierowali ok. 2500 kockich Żydów do Parczewa i tam ich wymordowali. 22 lipca 1944 r. okupantów z miasta wyparli żołnierze 27 Wołyńskiej Dywizji AK. 21 marca 1945 r. po walce z Niemcami oraz 1 maja 1945 r. po walce z oddziałem Wojsk Wewnętrznych i funkcjonariuszami UB Kock zajęty był w obu przypadkach przez kilka godzin przez oddział WiN „Orlika” (Mariana Bernaciaka). Bezpośrednio po drugiej akcji oddział zorganizował zasadzkę pod Annówką na przybywających z odsieczą z Radzynia Podlaskiego funkcjonariuszy MO i UB, zabijając 18 z nich. Poległym wystawiono w 1965 r. tablicę pamiątkową w pobliżu szosy nr 19.